خواب کودک| راهنمای کامل آشنایی با اصول و اهمیت آن

اهمیت خواب کودک

خواب کافی و با کیفیت در کودکان از اهمیت زیادی برخوردار است. در کودکان، برای رشد سالم عملکردهای شناختی، رفتاری و فیزیکی خواب کافی ضروری است. آموزش خواب کودکان از مباحثی است که در کشور ما کمتر به آن پرداخته می شود. 
طبق آمار، تا ۳۰ درصد از کودکان ۲ تا ۵ ساله و ۱۵ درصد از کودکان مدرسه‌ای در به خواب رفتن یا خواب ماندن در طول شب به طور منظم مشکل دارند. پس خواب راحت کودک مسئله‌ی مهمی است که باید به آن پرداخت.
کیت لین والش، روانشناس، در این‌باره می‌گوید:
“خواب برای کودکان بسیار مهم است، اما والدین اغلب از میزان خواب مورد نیاز فرزند خود آگاه نیستند و حتی ممکن است آن را به عنوان یک مشکل تشخیص ندهند.”
از بزرگ ترین مشکلات خواب کودکان و اختلالات خواب کودکان می توان به بیداری مکرر در طول شب، عدم توانایی به خواب رفتن بدون کمک، دیر به رختخواب رفتن، مقاومت در برابر خوابیدن و عدم خواب کافی اشاره کرد. در ابتدا بهتر است میزان خواب کافی کودک در هر سن را بدانیم.
شماره تماس برای مشاوره با دکتر فهیمه محب محمدی :۰۹۳۶۶۸۸۹۸۷۷

دکتر فهیمه محب‌محمدی| متخصص کودکان و نوزادان در اصفهان

من دکتر فهیمه محب محمدی متخصص کودکان و نوزادان هستم. بلافاصله بعد از اتمام درس مجددا شروع به مطالعه گسترده در زمینه رشد و پرورش کودک کردم، مطالعات من در زمینه تغذیه صحیح و علمی کودکان، درمان بدغذایی کودکان و مکمل های مورد نیاز، آموزش صحیح خواب کودک، بازی های هدفمند و در عین حال حفظ ایمنی کودکان، آموزش انتخاب کتاب و انیمیشن صحیح برای سرگرمی و تربیت کودکان، سلامت دهان و دندان کودک، مهارت های قبل از مدرسه و فرزندپروری آگاهانه در عین آموزش اختلالات دوران کودکی بوده است. با ما همراه باشید.

کودک من چقدر وفت باید بخوابد؟

میزان ایده‌آل خواب برای عملکرد سالم در هر کودک متفاوت است. اما تحقیقات نشان می‌دهد که حفظ برنامه منظم خواب و بیداری بخشی از بهداشت خواب بدون در نظر گرفتن سن است. هر چیزی، از قرار گرفتن در معرض نور تا زمان غذا می‌تواند بر ریتم شبانه‌روزی و ترشح هورمون‌هایی مانند ملاتونین و در نهایت بر خواب راحت کودک تأثیر بگذارد. توجه داشته باشید برای تنظیم خواب کودک از داروی خواب آور کودکان و شربت خواب آور کودکان استفاده نکنید. 
میزان خواب کودک از دوران نوزادی تا شروع جوانی، به ۷ دوره زمانی مختلف تقسیم می‌شود:

یک تا چهار ماهگی؛ ۱۴ تا ۱۷ ساعت در شبانه‌روز

میزان خواب مورد نیاز کودک در دوران نوزادی معمولاً ۱۴ تا ۱۷ ساعت در شبانه‌روز است، هرچند که هر بار تنها در دوره‌های کوتاه دو تا چهار ساعته می‌خوابند. نوزادان نارس بیش‌تر و کودکان مبتلا به کولیک کم‌تر از این مدت زمان استراحت می‌کنند. از آنجایی که در نوزادان هنوز ساعت زیستی داخلی بدن شکل نگرفته، الگوهای خواب آن‌ها به چرخه‌ شب و روز وابسته نیست؛ در حقیقت خواب آن‌ها یک الگوی مشخص را دنبال نمی‌کند

چهار تا دوازده ماهگی؛ ۱۲ تا ۱۵ ساعت در شبانه‌روز

رسیدن به یک الگوی خواب ثابت، هدف اصلی این دوره است. چرا که در این سن کودک اجتماعی‌تر شده و الگوهای خوابش هم به والدین شبیه تر می‌شود همچنین در این دوره کودک با ترشح هرمون ملاتونین به الگوی شب و روز دست پیدا می کند و آماده آموزش خواب صحیح است. در حول و حوش ۶ ماهگی، کودک ۳ یا ۲ بار در طول روز چرت می‌زند. از حدود ۴ ماهگی کودک قادر است که به صورت کامل در طول شب بخوابد و از شش ماهگی میتواند ۱۱ ساعت بدون شیر شب خواب شبانه داشته باشد. گرفتن شیر شب را می‌توانید از این سن آغاز کنید.
زمانی که ساعت زیستی داخل بدن به صورت کامل به تکامل برسد، الگوی چرت عصرگاهی کودک هم به ثبات خواهد رسید. 

یک تا سه سالگی؛ ۱۲ تا ۱۴ ساعت در شبانه‌روز

کودک با رسیدن به ۱۸ تا ۲۱ ماهگی، کم‌کم تمایل به چرت صبحگاهی و غروب خود را از دست داده و تنها یک بار در روز چرت می زند. بیش‌تر کودکان ۲۱ تا ۳۶ ماهه، کماکان به یک خواب کوتاه نیمروز نیاز دارند، مدت زمان این خواب بین یک تا سه و نیم ساعت متفاوت است، بهتر است چرت عصرگاهی کودک قبل از ساعت ۴ به اتمام برسد.
کودکان در این سن معمولاً بین ساعت ۷ و ۹ شب به رختخواب رفته و صبح‌ها بین ساعت ۶ و ۸ از خواب بیدار می‌شوند.

سه تا شش سالگی؛ ۱۰ تا ۱۲ ساعت در شبانه‌روز

میزان خواب کودک در این سن معمولاً بین ساعت ۷ تا ۹ شب به خواب رفته و بین ساعت ۶ تا ۷ صبح از خواب بیدار می‌شوند. این الگوی خواب درست مانند الگوی خواب کودک در سنین پایین‌تر است‌. چرت روزانه به تدریج کوتاه‌تر می‌شود‌ و از بین می رود و کل خواب کودک به زمان شب منتقل می شود.

هفت تا دوازده سالگی؛ ۹ تا ۱۱ ساعت در شبانه‌روز

در این سنین به دلیل فعالیت‌های اجتماعی، خانوادگی و روتین مدرسه، میزان خواب کودک به تدریج دیر و دیرتر می‌شود. بیشتر دوازده ساله‌ها تقریبا ساعت ۹ شب به رختخواب می‌روند. مهم است که بدانیم ترشح هورمون رشد کودکان در این سن تعیین کننده قد نهایی کودک است که بین ساعت ۱۰ تا ۲ شب در خواب عمیق ترشح می شود و هرچه کودک دیرتر به رختخواب برود بخشی از ترشح هورمون رشد را از دست خواهد داد.

دوازده تا هجده سالگی؛ ۸ تا ۹ ساعت در شبانه‌روز

نیاز به خواب برای سلامت و کیفیت زندگی نوجوانان بسیار ضروری و حیاتی است‌. احتمالا در اواخر نوجوانی نیاز به چرت عصرگاهی مجددا بازمی گردد.

چه جایی برای خواب کودک مناسب‌تر است؟

در ۶ ماه اول نوزاد باید در اتاق شما ولی در تخت مخصوص خود بخوابد، هم روز و هم شب. می توانید با خواباندن کودک در تختخواب قبل از به خواب رفتن یا زمانی که شیر خورده است، او را به تنها خوابیدن عادت دهید. معمولا بهترین زمان برای جدا کردن اتاق کودک ۶ ماهگی قبل از شروع اضطراب جدایی است؛ زیرا وابستگی کودک به والدین هنوز شدید نشده و ترس از تاریکی برای او مفهومی ندارد.

سندرم مرگ ناگهانی شیرخوار

در ماه‌های اولیه زندگی کودک خطر مرگ ناگهانی شیرخوار وجود دارد؛ بنابراین بسیار مهم است که نکات مهم برای پیشگیری از آن را بدانید:
✔ کودک به هیچ وجه نباید در تخت والدین بخوابد.
✔ مکان خواب کودک باید امن باشد.
✔ تشک تخت کودک سفت باشد.
✔ بالش و عروسک و پتو در اطراف کودک نباشد.
✔ کودک در معرض دود سیگار نباشد.

عوارض کم خوابی کودکان

خواب ناکافی می‌تواند عملکرد روزانه کودک را مختل کرده و باعث خستگی روز، افت وضعیت سلامت جسمی و روانی و عملکرد ضعیف سیستم ایمنی شود. کودکان بی‌خواب می‌توانند از اختلالات خلقی و مشکلات تنظیم هیجان رنج ببرند. تحریک‌پذیری، کج‌خلقی، پرخاشگری و اضطراب از جمله این مشکلات هستند.
در کودکان مدرسه‌ای، کم خوابی می‌تواند علائمی مشابه علائم اختلال بیش فعالی-نقص توجه بروز دهد. این بچه‌ها اغلب در آرام ماندن، تمرکز و گوش دادن به دستورات مشکل دارند. کمبود خواب ممکن است کودک را دچار نقص‌های شناختی مانند حافظه ضعیف و کاهش توانایی حل مسئله و همچنین افت عملکرد تحصیلی کند.
برخی از محققان بیان می کنند که محرومیت مزمن از خواب در دوران کودکی می‌تواند خطر ابتلا به اضطراب و افسردگی را در دوره‌های بعد افزایش دهد. مشکلات خواب کودک می‌تواند زندگی خانوادگی را مختل کند، مدیریت روزمره زندگی را برای والدین دشوار سازد و گاهی اوقات منجر به درگیری زناشویی و بدرفتاری والدین با فرزند ‌شود آموزش خواب کودک و آموزش روتین خواب یکی از بزرگ ترین سرمایه گذاری های والدین برای آینده کودک و خانواده است.

چگونه فرزندم می تواند بهتر بخوابد؟

اولین راه حل برای آموزش خواب کودک، ایجاد برنامه‌ زمان بندی خواب و روتین خواب است. کودکان باید برنامه خواب منظم و محیطی آرام برای خواب داشته باشند. هنگامی که شیرخوار حداقل ۳ ماه دارند، ما می توانیم با آموزش خواب به شما کمک کنیم به کودک بیاموزید هنگام به خواب رفتن و هنگام بیدار شدن در طول شب خود را آرام کنند و به تنهایی به خواب روند که به این فرایند خودتسکینی می گویند.
اگرچه آموزش خواب بسیار موثر است، اما می‌تواند بحث‌برانگیز باشد؛ زیرا والدین نگران پیامدهای منفی احتمالی گریه طولانی‌مدت کودک در طول آموزش هستند. اما دو کارآزمایی تصادفی هیچ تفاوت قابل توجهی در مشکلات عاطفی یا رفتاری یا سبک‌های دلبستگی این کودکان با کودکان دیگر نیافتند. بنابراین، شواهد نشان می‌دهد که آموزش خواب بی‌خطر است؛ اما در نهایت این تصمیم خانواده است که بخواهند برای خواب راحت کودک برنامه‌ریزی کنند.

آموزش خواب کودک

در حدود سه ماهگی باید به کودک خود بیاموزید که شب با روز متفاوت است. در طول روز، پرده‌ها را باز کنید، بازی کنید و در هنگام خواب عصرگاهی نگران صداهای روزمره نباشید.
اما در شب:
• نور چراغ‌ها را کم کنید.
• زیاد صحبت نکنید و صدایتان را پایین نگه دارید.
• به محض تغذیه و شستشوی کودک، او را زمین بگذارید.
• هنگام تعویض پوشک کودک با کودک بازی نکنید.
در این صورت کودک به تدریج یاد می‌گیرد که شب برای خوابیدن است.

روتین شبانه برای تنظیم خواب کودک چیست؟

پس از ۳ ماهگی، کودک آماده معرفی روتین خواب است. داشتن یک روتین خواب می‌تواند برای همه مفید باشد و از مشکلات خواب در سال‌های بعد جلوگیری کند که می‌تواند شامل موارد زیر باشد: 
✔ دوش گرفتن
✔ شیر دادن
✔ مسواک زدن (در صورت داشتن دندان!)
✔ تغییر لباس و استفاده از پوشک تازه
✔ خواباندن در تخت خواب
✔ خواندن داستان شب برای خواب کودکان/لالایی کودکان
✔ کم نور شدن اتاق برای ایجاد فضایی آرام
✔ بوسه و نوازش شب بخیر

در سنین بالاتر نیز همواره باید روتین خواب کودک حفظ شود. این روتین مسیر یکسانی در هر شب دارد مثلا از سالن به آشپزخانه سپس دستشویی و سپس اتاق خواب کودک. هیجان و تحریک زیاد درست قبل از خواب می‌تواند کودک شما را دوباره بیدار کند، بنابراین در طول شب از فعالیت‌های آرام‌تر، مانند مطالعه برای روتین خواب استفاده کنید.

مشکلات رایج خواب کودکان چیست؟

مشکلات خواب کودکان متعدد هستند. مشکلی که در جامعه‌ی امروز وجود دارد، این است که والدین نسبت به مشکلات خواب کودکان بی‌توجه هستند و آموزش کافی ندیده‌اند.  موج خواب یا موج دلتا یک نقطه انتقال بین خواب سبک و عمیق در نظر گرفته می شود. آهنگ‌های آرام بر این موج‌ها تاثیرگذار هستند. پس برای خواب بهتر کودک از این آهنگ‌ها استفاده کنید. 
خر و پف کودکان و دندان‌قروچه‌ی کودکان یکی از مشکلاتی است که در ادامه به آنها می‌پردازیم. 

علت خروپف در کودکان

خروپف یا آنومی در کودکان ناشی از کمبود اکسیژن در خون و کاهش سطح اکسیژن در بافت‌های بدن است. این مشکل ممکن است از علل متنوعی نشأت بگیرد. بیشترین عامل خروپف در کودکان معمولاً به علت عفونت‌های تنفسی نظیر تب، سرفه و سرفه و کرخت است. عفونت‌های تنفسی باعث تورم و التهاب مجاری تنفسی می‌شوند که جریان هوا را محدود می‌کند. همچنین، آسم، آلرژی، بیماری‌های قلبی، اختلالات تنفسی ساختاری و عوامل نسبی مانند فقدان زانو در جمجمه‌ی نوزادان نیز می‌توانند به خروپف در کودکان منجر شوند.
اگر خروپف در کودک مشاهده می‌شود، تشخیص دقیق علت آن توسط پزشک ضروری است تا درمان مناسب انجام شود و کودک از کمبود اکسیژن جلوگیری شود.

علت دندان قروچه کودکان در خواب

دندان قروچه یا دندان‌گزیدگی در کودکان یک اختلال خوابی است که در طی شب رخ می‌دهد. در این وضعیت، کودک به طور ناخودآگاه به دندان‌های بالا و پایین خود را قرار می‌دهد و با فشار و سایش آنها را به هم نزدیک می‌کند. این عادت ممکن است به بافت‌ها و ساختار دندان‌ها و حتی فک‌ها آسیب برساند. علت دقیق دندان قروچه هنوز به طور کامل مشخص نشده است، اما فرضیاتی نظیر استرس و نگرانی، تغییرات روانی، عوامل فیزیکی مثل رفلکس تخمک‌گذاری، نسبت نامتعادل دندان‌ها، آسیب دندان‌ها و رشد دندان‌ها می‌توانند به عوامل موجب ایجاد این اختلال تصور شوند. برای درمان دندان قروچه کودکان در خواب و حفظ سلامت دندان‌ها، مشاوره با دندانپزشک خواب یا متخصص دندان‌ها می‌تواند کمک کننده باشد.

تکنیک فربر

یکی از روش‌های تنظیم خواب کودکان، تکنیک فربر است. تکنیک فربر یا اجازه به گریه‌ی کودک روشی است که به کودک قبل خواب اجازه‌ی گریه قبل از خواب می‌دهد. بعد از گریه کودک به خواب می‌رود. درجات مختلفی از این روش وجود دارد.
در شدیدترین تمرین آن، به کودک اجازه می‌دهند آنقدر گریه کند تا به خواب رود. درجه‌ی معمول و ملایم‌تر تکنیک فربر است. در این روش، والدین در فاصله زمانی‌های مشخص به کودک سر می‌زنند و او را تسلی می‌دهند. به‌مرور فاصله‌ی آرام کردن کودک بیشتر می‌شود تا زمانی که کودک به تنهایی به خواب رود. 

خواب کودکان بیش فعال

اختلالات خواب کودکان بیش فعال به عنوان یکی از مشکلات خواب ممکن است به شکلی تا حدی نامتعارف و متفاوت از الگوی خواب معمولی ظاهر شود. در این حالت، کودک ممکن است در طی شب بیدار شده و به ندرت یا به طور مختصر خوابیده باشد.
خواب کودک در این موارد ممکن است کمتر و ناپایدار باشد و کودک احتمالاً در طی شب چندین بار بیدار شده و به طور فزاینده از تخت خواب بلند شود. این وضعیت ممکن است با بیش فعالی و بیداری در ساعات شب ترکیب شده باشد. علل این نوع اختلالات خواب ممکن است متنوع باشند. از جمله مشکلات روانی، اختلالات توجه و بیش فعالی، عوامل محیطی نظیر تغییرات در روند روزانه، مصرف مواد محرک و غیره.
مهم است که والدین با مشاوره پزشکی و تخصصی مشکلات خواب کودک خود را تشخیص داده و راه‌حل‌های مناسب برای بهبود الگوی خواب او اتخاذ کنند. تجویز ملاتونین برای بهبود خواب توصیه می‌شود. اما حتما قبلا از آن با دکتر متخصص مشورت کنید و زیر نظر پزشک آن را به کودک خود بدهید. 

جدا کردن اتاق خواب کودک

جدا کردن اتاق خواب کودک به معنای اختصاص یک اتاق مجزا و مستقل به کودک در سنین پیش‌دبستانی یا کودکی است. این اقدام به والدین اجازه می‌دهد که فضایی مختص به کودک خود ایجاد کنند که از دیگر اعضای خانواده جدا و مجزا باشند.
جدا کردن اتاق خواب کودک به کودک فرصت می‌دهد که در یک محیط مختص به خود بخوابد و با استفاده از العاب و اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌اش به بازی بپردازد. همچنین، این اقدام می‌تواند به تقویت حریم شخصیت و استقلال کودک کمک کند؛ زیرا او مسئولیت‌های کوچکی چون نظم دادن به اسباب‌بازی‌ها یا مرتب کردن لباس‌ها را یاد خواهد گرفت.
جدا کردن اتاق خواب کودک همچنین به والدین امکان می‌دهد تا با توجه به نیازها و سلیقه‌های کودک، فضایی کاملاً متناسب با او ایجاد کنند و از طریق این محیط او را به آرامش و خواب عمیق تشویق کنند.
برای تسهیل این روند می‌توانید چیدمان اتاق کودک را به نوع خاصی بچینید که کودک در آن احساس آرامش کنند. از روانشناسی رنگ ھا در چیدمان اتاق کودک حتما استفاده کنید و از رنگ‌های آرامش بخش مثل صورتی و آبی کمرنگ استفاده کنید. 

زود خواباندن کودک چه فوایدی دارد؟

خواب خوب روی خلق و خوی کودک تاثیر مستقیم دارد، همچنین خواب اثر مستقیمی روی یادگیری و رفتار کودک می‌گذارد، ازطرفی دیگر یافته‌های اخیر پژوهشگران ثابت کرده است که میزان خواب کودک روی سلامت کودک اثرات مهمی دارد زمانی که کودک به اندازه کافی می‌خوابد، خطر اضافه وزن و یا ابتلا به دیابت در او کم شده و مشکلات یادگیری و تمرکز تا حد زیادی در او کاهش پیدا می‌کند.
خواب به اندازه ی ورزش کردن و غذا خوردن در سلامت کودک اهمیت دارد. در مدت زمانی که کودک در خواب به سر می‌برد، پیام رسان‌های شیمیایی مغز فرصت تجدید قوا پیدا می‌کنند. از طرفی دیگر تحقیقات جدید دانشمندان نشان داده است که در هنگام خواب سلول‌های مغزی از شر مواد زائد و عوامل سمی بیماری‌زا رها می‌شوند.
عواقب ناشی از کمبود خواب تنها بعد از ۴ روز که کودک یک ساعت کم تر از حالت عادی به خواب رفته، خود را نشان می‌دهد و این نکته مهمی در سلامت کودک است.

خواب باعث رشد بهتر می‌شود

هورمون رشد در خواب عمیق ترشح می‌شود. کودک باید ۵۰ درصد از زمان خود را در خواب عمیق سپری کند و این مقدار خواب برای حفظ سلامتی کودک بسیار اهمیت دارد.
تحقیقات نشان داده اند که کودکانی که از سطح کافی و مناسب هورمون رشد برخوردار نیستند بسیار کم‌تر از متوسط مورد نیاز کودکان می‌خوابند.
هورمون رشد نه تنها در رشد جسمی و قد نهایی کودک تاثیر زیادی دارد ، کمبود این هورمون در طولانی مدت سلامت کودک را به خطر انداخته و احتمال بیماری های قلبی عروقی و دیابت را بالا می برد. بنابراین کمبود خواب کودکان نه تنها تاثیر مستقیم بر وزن و قد کودک که تاثیر غیرمستقیم بر سلامت قلب و عروق در آینده کودک دارد.

خواب به مبارزه بهتر با میکروب‌ها کمک می‌کند

در طول خواب بدن انسان شروع به ساخت پروتئینی به نام سیتوکیناز می‌کند که بدن برای مبارزه با عفونت، بیماری و استرس به آن نیاز دارد. علاوه بر مبارزه با بیماری‌ها این ماده باعث خواب آلودگی فرد هم خواهد شد.
به همین دلیل است که فرد در هنگام سرماخوردگی یا آنفولانزا احساس خستگی و خواب‌آلودگی زیادی دارد. این حالت فرد را مجبور به استراحت کرده و به بدن این فرصت را می‌دهد تا به خوبی و به سرعت بهبود پیدا کند.
تحقیقات نشان داده است که کودکانی که دچار کمبود خواب هستند بیش تر از کودکان با خواب کافی دچار سرماخوردگی می شوند.

خواب دامنه توجه کودکان را افزایش می‌دهد

کودکانی که به صورت مداوم تا قبل از سه سالگی نه ساعت یا کم‌تر می‌خوابند، سه بار بیش‌تر از سایر کودکان تا سن ۶ سالگی دچار اختلالات بیش فعالی خواهند شد.
اگر برای کودک شما اختلال بیش فعالی و کمبود توجه مطرح است بررسی مشکلات خواب یکی از گام‌های مهم تشخیص است.
نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که اگر هر شب ۲۷ دقیقه به خواب کودک اضافه شود، کودک در مدرسه عملکرد بهتری خواهد داشت

خواب یادگیری را تقویت می‌کند

خوابیدن به فرایند یادگیری کودکان در همه رده‌های سنی کمک می‌کند و دانشمندان حتی به خواب‌های کوتاه عصرگاهی هم به چشم یک معجزه نگاه می‌کنند. پژوهشگران دانشگاهی در آمریکا به یک گروه ۴۰ نفره از کودکانی که در سن پیش از دبستان بودند یک بازی خاص یاد دادند.
سپس از کودکان خواسته شد که یک هفته خواب به صورت متوسط ۷۷ دقیقه چرت عصرگاهی زده و یک هفته‌ی دیگر بیدار بمانند. کودکانی که بیدار مانده بودند، ۱۵ درصد از مسائلی که قبلاً آموخته بودند را فراموش کردند ولی زمانی که دوباره به خواب رفته و بیدار شدند تمام آموخته‌ها را دوباره به یاد آوردند.
این کودکان نه تنها بلافاصله بعد از بیدار شدن از خواب، بلکه فردای آن روز هم عملکرد بهتری در بازی داشته و امتیاز بیشتری کسب کردند

سخن پایانی

اگر فرزند شما هنوز در سن نوزادی است یا حتی هنوز متولد نشده شما در بهترین موقعیت برای آموزش خواب کودک قرار دارید. هرچه دیر تر برای تنظیم خواب و آموزش خواب کودک اقدام کنید مسیر دشوار تری پیش رو دارید. به یاد داشته باشید اساس یادگیری خواب کودک نظم است. در صورت نیاز به مشاوره میتوانید به ما پیام دهید.